Tragedia wspólnego pastwiska, czyli zarządzanie 'niczyimi’ zasobami

Istnieje wiele zasobów naturalnych, takich jak woda czy powietrze, z których korzystamy, jednak nie należą do nikogo konkretnego. Nie da się ich w jednoznaczny sposób wycenić, co jest problematyczne, ponieważ rzadko myślimy o nich jak o dobrach, których kiedyś może zabraknąć. Nasuwa się więc pytanie: kto jest odpowiedzialny za zarządzanie nimi? Gdy się wyczerpią, kogo powinniśmy winić i kto ucierpi najbardziej?
Problem zarządzania wspólnymi zasobami dobrze obrazuje teoria nazywana “tragedią wspólnego pastwiska”. Zakłada ona, że każdy człowiek korzysta z dzielonego zasobu tak, by zmaksymalizować swój własny zysk, zamiast działać na korzyść całej społeczności. W konsekwencji prowadzi to do ostatecznego wyczerpania źródła, przez co straty ponoszą wszyscy “użytkownicy”. Analogia, która obrazuje tę teorię, to wspólne pastwisko. Jeśli jeden z farmerów korzystający z pastwiska zwiększy liczbę krów, które na nim wypasa, przyniesie mu to większy zysk. Niestety w takim wypadku na kawałku ziemi pojawi się za dużo zwierząt. Zajadana coraz szybciej trawa nie będzie miała czasu by odrosnąć, więc po pewnym czasie zniknie całkowicie. Następstwem działania dla zwiększenia własnego zysku będzie zatem strata poniesiona przez każdego, niezależnie od tego, czy wykorzystywał pastwisko bardziej czy mniej.
Teoria ta znajduje potwierdzenie w rzeczywistości – nadmierny połów ryb, wylesianie, zatłoczone parki narodowe, a także zanieczyszczenie powietrza i zmiana klimatu to wszystko jej przykłady.

Indywidualna odpowiedzialność za zmiany klimatu

Profesor Garret Hardin, który jako pierwszy sformułował teorię tragedii wspólnego pastwiska, za główną jego przyczynę uznawał przeludnienie. Taki sposób myślenia może jednak skutkować przypisaniem zbyt dużej winy zachowaniom jednostki, co w kontekście zmiany klimatu wiąże się z szeregiem negatywnych konsekwencji. Oczywiście, promowanie odpowiedzialnych nawyków jest niezwykle ważne, jednak skupienie się jedynie na tym odwraca uwagę od działań firm i instytucji państwowych. Co więcej, ludzie mogą reagować defensywnie na komunikaty, które mają na celu zawstydzenie ich, przez co nie tylko nie zmienią go na lepsze, ale także mogą zaprzeczać istnienia problemu.
Teoria wspólnego pastwiska może być dobrym narzędziem do obrazowania zmian koniecznych dla gospodarki, jednak w tym celu nie może być postrzegana jako obraz problemów na poziomie jednostki. Powinna być za to interpretowana jako zarys mankamentu systemowego – uszczuplanie się zasobów naturalnych nie wynika z chciwości człowieka, tylko m.in z braku odpowiedniego zarządzania ze strony instytucji. Farmerzy z przytoczonej wcześniej analogii powinni zatem być obrazem firm i rządów, które są nastawione na jak największy zysk, ponieważ operują w ramach gospodarki opartej na wzroście.

Jednostkowa odpowiedzialność jest powiązana z odpowiedzialnością wielkich graczy

Jeśli spojrzymy na tragedię wspólnego pastwiska właśnie w taki sposób, zauważymy, że  zależna od wzrostu ekonomia i sposób prowadzenia biznesu skazują nas na określone wybory. Przykład:zrobienie zakupów (np spożywczych) bez kupowania plastikowych opakowań jest zapewne możliwe, lecz niezwykle trudne; wymaga czasu, planowania i uwagi. Ponieważ większość z nas wybiera wygodę i oszczędność czasu (lub po prostu potrzebuje jakiegoś konkretnego produktu, którego nie da się dostać bez opakowania), drastyczne zmniejszenie ilości produkowanych śmieci to ogromne wyzwanie.
Sytuację może jednak poprawić odgórne zaangażowanie – obecnie coraz więcej sieci sklepów testuje systemy dystrybucji na wagę dla markowych produktów – do własnej butelki można nalać na przykład swój ulubiony płyn do prania. Postawieni przed wyborem między ułatwionym w ten sposób odpowiedzialnym sposobem kupowania, a tradycyjnym systemem, w większości wybiorą rozwiązanie, które mniej szkodzi środowisku. Jeśli dodatkowo produkty zapakowane w plastik będą droższe, jeszcze bardziej zachęci to do odpowiedzialnych zachowań ze strony jednostki.
Więcej odpowiedzialności powinno być umieszczane po stronie biznesów, które operują w innych sektorach gospodarki. Działania firm i rządów na rzecz redukcji emisji czy eksploatacji zasobów będą wiązały się z ogromnymi kosztami, jednak to jedyna droga, by uchronić się przed jeszcze większymi stratami w przyszłości. Według prognoz w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, jeśli nie zostaną podjęte żadne działania na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, światowa gospodarka skurczy się do 2050 roku o 33 bilionów dolarów (kwota ta odpowiada ponad dwukrotnej wartości PKB Chin). Jeśli natomiast nastąpi odpowiednie ograniczenie emisji, straty mogą zostać ograniczone do “jedynie” 21 bilionów dolarów.
Z powodu braku zasobów możemy stracić dostęp do produktów i usług, na których teraz polegamy. Problemy z dostępem do wody mogą się rozpowszechnić, dotykając społeczeństwa, które nigdy się z nimi nie mierzyły. Już dzisiaj zanieczyszczonym powietrzem oddycha dziewięć na dziesięć osób na świecie, a w przyszłości ta statystyka może się jeszcze pogorszyć. Tak jak w analogii z pastwiskiem, straty w tej sytuacji poniosą wszyscy – pojedynczy ludzie, biznesy i kraje.
Źródła:
Banyan, M., Tragedy of the commons. https://www.britannica.com/science/tragedy-of-the-commons, 20.01.2020.
Gugniewicz, J., Czeski Rossmann testuje automaty do napełniania butelek – NowyMarketing. https://nowymarketing.pl/a/24617,czeski-rossmann-testuje-automaty-do-napelniania-butelek?fbclid=IwAR3_SSmX57aVmRSHuHAHkarOfmxtox5QKN8zcjFRl5Gj2by-sXvI-hsA2AI  20.01.2020.
Johnston, I., The cost of climate change has been revealed, and it’s horrifying. https://www.independent.co.uk/environment/global-warming-climate-change-world-economy-gdp-smaller-12-trillion-a7421106.html, 20.01.2020.
Mildenberger, M., The Tragedy of the Tragedy of the Commons., https://blogs.scientificamerican.com/voices/the-tragedy-of-the-tragedy-of-the-commons/,  20.01.2020.
Learning Theories. The Tragedy of the Commons. https://www.learning-theories.com/the-tragedy-of-the-commons.html, 20.01.2020.
Silver, C., Top 20 Economies in the World. https://www.investopedia.com/insights/worlds-top-economies/, 20.01.2020.
Spooner, A., Ten Real-Life Examples of the Tragedy of the Commons – https://www.dummies.com/education/science/environmental-science/ten-real-life-examples-of-the-tragedy-of-the-commons/, 20.01.2020.
WHO. How air pollution is destroying our health, https://www.who.int/airpollution/news-and-events/how-air-pollution-is-destroying-our-health., 20.01.2020.